ارزیابی دیدگاه دانشجویان HSE مؤسسه مهر البرز در مدیریت پسماند خطرناک به روش SWOT

پسماند علی رضا طوری فرناز امین صالحی زهرا قربانی نیا

توسعه سریع شهرها، مصرف بی رویه منابع، تغییر الگوی مصرف و سوء مدیریت پسماندهای ناشی از آن سبب پدید آمدن بحران هایی شده است که محیط زیست، بهداشت و سلامت انسان ها و سایر موجودات را در معرض خطر قرار داده است (عمرانی و همکاران، 1389). توجه به آلودگی های محیط و مقابله با آنها از طریق برنامه های مختلف زیست محیطی، اکنون به صورت گسترده ای در بهداشت و اقتصاد جهان مطرح است ( Tchobanoglous and Keith, 2002). یکی از مسائل و معضلات مهم زیست محیطی که اکثر شهرها با آن روبه رو هستند، مدیریت مواد زائد شهری، صنعتی، درمانی و مواد زائد خطرناک است (میرآبادی و عبدی، 1396).

مواد زائد یا پسماند به مواد جامد، مایع یا گاز (غیر از فاضلاب) گفته می شود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل فعالیت انسان بوده و در صورت عدم دفع صحیح سبب آلودگی محیط زیست می شود (غلامی و همکاران، 1387). بر اساس مشخصه های پسماند می توان آن را به عنوان پسماندهای غیرخطرناک[1] یا پسماندهای خطرناک[2] طبقه بندی نمود (Marinkovic و همکاران،  2008). بین 75-15درصد از پسماندهای تولید شده را زباله های غیر خطرناک و 25-15 درصد از آن را زباله های خطرناک تشکیل می دهند (Omrani, 2009). بر اساس ماده 15 قانون مدیریت پسماندها، تولید کنندگان پسماندهای ویژه موظف اند با بهینه سازی فرایند، تولید پسماندهای خود را به حداقل برسانند( Chiang و همکاران،  2006).

تعریف پسماند خطرناک اولین بار در ایالت متحده آمریکا در آغاز دهه 1980 انجام گرفت ( Marinkovic و همکاران، 2008). از دیدگاه اژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (USEPA[3]) پسماند خطرناک به مواد زائد یا ترکیباتی از آن اطلاق می گردد که دارای توان تخریب و یا آسیب رسانی به سلامت انسان یا محیط زیست باشد ( La Grega و همکاران،  2001). پسماند خطرناک دارای یک یا بیش از یک خواص سمیت، واکنش پذیری، بیولوژیکی، رادیواکتیویته، انفجار پذیری و یا اشتعال پذیری بوده که بی توجهی به آن می تواند خطرات حاد و مزمن داشته باشد و از طرفی جمع آوری، حمل و نقل و دفع غیر بهداشتی آن می تواند باعث آلودگی آب، خاک و هوا گردد (پازکی و همکاران، 1394).

مدیریت دفع صحیح مواد زائد مسئله ای است که از قرن ها پیش فکر بشر را به خود مشغول کرده و بیش از 9 قرن است که انسان به شیوه های متنوع اقدام به دور نمودن آن از محیط زندگی نموده است ( Khidadadiو همکاران، 2001). پیش تر پسماندهای خطرناک تولیدی در کشورهای درحال توسعه به صورت کنترل نشده دفع می گردید (برومندی و همکاران، 1393). در حالی که امروزه مدیریت پسماند خطرناک از ضروری ترین مسائل زیست محیطی و چالش برانگیز ترین حوزه های توسعه پایدار را تشکیل می دهد (میرآبادی و عبدی، 1396) (رخشانی نسب و صفری،1393). در حال حاضر سازمان ها قادر هستند پسماندهای خود را با روش های متنوعی مانند [4]JIT، TQM[5]، SS[6]، LSS[7] مدیریت نمایند ( Sodhi و همکاران2020).

هدف از مدیریت پسماند خطرناک اطمینان یافتن از جمع آوری، حمل، تصفیه و دفع ایمن و مقرون به صرفه پسماندها است. سازمان های مختلفی از جمله بانک جهانی، سازمان بهداشت جهانی، سازمان حفاظت از محیط زیست و جنگل داری رهنمود هایی را برای این امر ارائه کرده اند (Nema and Guota, 1999). در فرایند مدیریت پسماند خطرناک، جهت مقابله سیستماتیک با معضلات و هم چنین نیل به نقطه ای قابل قبول بایستی عوامل مختلفی در سازمان اعم از چالش ها و عوامل تهدید کننده و هم چنین پتانسیل های شتاب دهنده و فرصت ها را مورد بررسی قرار داده و نسبت به تدوین برنامه های استراتژیک و راهبردی لازم اقدام نمود (عمرانی و همکاران، 1389)(Vans و همکاران، 2010).

برنامه مدیریت پسماند در مراکز آموزش عالی در کشورهای صنعتی از 20 سال پیش آغاز گردیده و از فعالیت های داوطلبانه تا برنامه های مدون محلی متغیر بوده است به نحوی که برخی از مراکز آموزش عالی عمدتا بر روی برنامه های بازیافت و کاهش پسماند تمرکز داشته و موفقیت هایی را نیز در این زمینه کسب کرده اند (Allen, 1999). در این تحقیق ما نیز با بهره گیری از اساتید و دانشجویان موسسه آموزش عالی مهر البرز به بررسی تعیین استراتژی مناسب جهت الگوی مناسب مدیریت پسماند خطرناک به روش  SWOT خواهیم پرداخت.

2- پیشینه تحقیق

عابدین زاده و همکارانش در سال 1389 ، عوامل راهبردی مدیریت پسماند شهر رشت را با استفاده از روش SWOT و QSPM[8] بررسی و مشخص نمودند که وضع قوانین و مقررات در خصوص رعایت تفکیک از مبدا، فرهنگ سازی و ارتقای آموزش عمومی برای تغییر الگوی مصرف و همچنین تامین زیرساخت های اجرایی مدیریت پسماندها از لحاظ اقتصادی به ترتیب در اولویت قرار دارند (عابدین زاده و همکاران، 1389). در همین سال در تحقیق دیگری که برای تدوین استراتژی های بهینه سیستم مدیریت پسماند شهری با استفاده از روش SWOT و QSPM انجام گرفت مشخص شد که استراتژی های توسعه برنامه تفکیک از مبدا و تسریع در انجام آن جهت تامین مواد اولیه صنایع و همچنین توسعه صنایع بازیافت و ایجاد فضای رقابت بین آنان به عنوان راهبردهای برتر مدیریت پسماند شهر ساری می باشند (عمرانی و همکاران، 1389). بنائی و همکارانش، با استفاده از روش SWOT نشان دادند که آموزش پرسنل بیمارستانی و تشکیل تیم مدیریت پسماند به عنوان ایمن ترین راهکار عملی دفع زباله بیمارستانی می باشد(بنائی و همکاران، 1390). سال 1391 در تحقیق دیگری جهت برنامه ریزی مدیریت محیط زیستی پسماندهای بیمارستانی شهر بندرعباس، با استفاده از روش SWOT و ماتریکس QSPM مشخص گردید که منطقه مورد مطالعه در محدوده رقابتی قرار داشته و گزینه گسترش فرهنگ کاهش پسماند با استفاده از آموزش و تفکیک زباله به عنوان بهترین اقدام می باشد (جوزی و همکاران، 1391) . در مطالعه دیگری که جهت برنامه ریزی راهبردی مدیریت پسماند با روش   SWOT در شهر زاهدان انجام گرفت، نتایج حاصل نشان داد که همکاری و حمایت دولت جهت تخصیص اعتبارات لازم موثرترین راهبرد می باشد. همچنین سال 1398 تحقیقات طاولی و همکاران که در جهت بررسی چالش ها و راهبردهای تفکیک پسماند از مبدا با استفاده از روش SWOT انجام گرفت،  مشخص نمود که شهرستان دماوند در منطقه تدافعی قرار گرفته و نقاط ضعف و تهدیدها به ترتیب از نقاط قوت و فرصت ها بیشتر هستند (رخشانی نسب و صفری، 1392).

نتایج حاصل از آنالیز SWOT برای تدوین برنامه های مدیریت زباله های شهری نشان داد که در نظر گرفتن افزایش مشارکت جامعه و دولت در اولویت این برنامه قرار دارد (Srivastara و همکاران، 2004).  در تحقیق دیگری در مورد بررسی شیوه های مدیریت پسماند با استفاده از روش SWOT مشخص گردید که برای مدیریت کامل انواع پسماندهای جامد یک تکنولوژی کافی نیست و باید تکنولوژی های مختلفی برای مدیریت پایدار پسماندها و کاهش اثرات نامطلوب آن اتخاذ شود. همچنین مشخص شد که برای توسعه یک برنامه استراتژیک باید بخش های مختلف جامعه مانند بخش خصوصی و دولت به صورت هماهنگ و یکپارچه اقدام نمایند ( Morو همکاران،  2015). همچنین در پروژه دیگری جهت کمک به درک وضعیت موجود سیستم مدیریت پسماند شهری با روش SWOT نشان داده شد که تاسیس مرکز مدیریت پسماند به عنوان نقطه قوت، مدیریت ناکافی دفع زباله به عنوان نقطه ضعف، نصب واحد بیو گاز در مرکز محل جمع آوری پسماند به عنوان فرصت و توجه ناکافی به ترویج تحقیقات در مورد حفاظت از محیط زیست به عنوان تهدید، اولویت های برتر را به خود اختصاص دادند (Eheliyagoda, 2016). در تحقیقی که برای انتخاب مناسب ترین تکنیک مدیریت پسماند در سازمان ها با روش SWOT انجام گرفت، روش LSS به عنوان بهترین تکنیک و روش TQM به عنوان ضعیف ترین تکنیک مدیریت پسماند انتخاب گردید ( Sodhi و همکاران،  2020).

3- مواد و روش ها

تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش جمع آوری داده ها از نوع غیرآزمایشی- پیمایشی می باشد. در این پژوهش جهت تحلیل و برنامه ریزی راهبردی مدیریت پسماند خطرناک از مدل SWOT و نتایج تحلیلی آزمون فریدمن در نرم افزار SPSS استفاده شده است.

در مرحله اول مطالعه پس از تدوین، تخلیص و استخراج اطلاعات از مطالعات میدانی، اسنادی و مصاحبه با کارشناسان، لیستی از عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت و تهدیدها) در قالب پرسشنامه تهیه  گردید. حاصل این لیست پیش بینی 7 نقطه قوت، 9 ضعف، 9 فرصت و 13 تهدید در زمینه مدیریت پسماند خطرناک میباشد (جدول 1). سپس پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات و نقطه نظرها در میان جامعه آماری دانشجویان کارشناسی ارشد (31 نفر) ورودی سال 1399رشته  HSE دانشگاه مهر البرز توزیع گردید. در نهایت تعداد  17 پرسشنامه تکمیل گردید. در آخر جهت رتبه بندی و اولویت بندی برنامه های استراتژیک مدیریت پسماند خطرناک از نرم افزار SPSS و روش آزمون فریدمن  استفاده می شود.

4– تجزیه و تحلیل داده ها

همان طور که اشاره گردیده است مدل ماتریس SWOT یکی از ابزارهای بسیار مهم در فرآیند تدوین راهبرد است که بوسیله آن، اطلاعات مقایسه می شوند. در اینجا به بررسی دیدگاه دانشجویان در زمینه نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدی های مدیریت پسماند خطرناک می پردازیم؛

نقاط قوت (S): در این پرسش نامه 7 مورد نقطه قوت در نظر گرفته شده بود که مطابق جدول 2 میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر اولویت در نظر گرفته شده توسط دانشجویان نشان داده شده است. در جدول 3 میانگین رتبه های نقاط قوت مشخص گردیده است. طبق نتایج جدول 2 و جدول 3، اهتمام مدیران شهری در جهت کاهش تولید پسماندهای خطرناک به عنوان مهم ترین عامل و وجود کانکس های بازیافت متعدد به عنوان اولویت آخر در مدیریت پسماند خطرناک تعیین شده است. با توجه به جدول 4 می توان نتیجه گرفت که Asymp. Sig. یا p-value کمتر از سطح معنی داری 0.05 بوده و بین سوالات پرسشنامه به لحاظ اهمیت، تفاوت معنی‌دار وجود دارد و از دیدگاه دانشجویان، این سوالات از ارزش و اهمیت یکسان برخوردار نیستند.

جدول1: ماتریس SWOT

	عوامل داخلی
نقاط قوت (S)			نقاط ضعف (W)
1- بالا بودن میزان آگاهی شهروندان در زمینه مدیریت پسماند خطرناک 2- برگزاری کارگاه های آموزشی آشنایی با انواع و مدیریت پسماند خطرناک 3- اهتمام مدیران شهری در جهت کاهش تولید پسماندهای خطرناک 4- افزایش زیرساخت های لازم برای تفکیک و جمع آوری پسماندهای خطرناک 5- اجرای طرح تفکیک پسماند 6- وجود کانکس های بازیافت متعدد 7- حمایتهای شهرداری و وزارت های صنایع و بهداشت از تفکیک پسماندهای خطرناک تولیدی در محل			1- عدم رعایت زمانبندی جهت جمع آوری و دفع پسماندهای خطرناک صنعتی 2- اختصاص بیشتر مساحت به کارگاه های صنعتی 3- وجود چندین کارگاه و کارخانه شیمیایی و دارویی 4- عدم نظارت کافی شهرداری در مدیریت پسماند کارگاه ها 5- عدم تمایل کارخانجات صنعتی به تفکیک پسماند در مبدا 6- استفاده از ظروف نامناسب نگهداری پسماند خطرناک 7- عدم وجود صنایع بازیافتی 8- عدم برنامه ریزی و مدیریت صحیح جهت ذخیره پسماندها تا قبل از جمع آوری و حمل و نقل
	عوامل خارجی
فرصت ها (O)		تهدیدها (T)
1- وجود رویکرد تفکیک از مبدا در شهرداری 2- وجود قوانین و مقررات زیست محیطی 3- تاکید بر اجرای تفکیک پسماند در کارخانجات 4- تبلیغات رسانه ای در جهت تفکیک و کاهش پسماندها و رعایت برنامه زمانبندی خروج پسماندها 5- اجرای طرح پاکیزگی اماکن مختلف توسط گروه های خودجوش مردمی و سازمان های مردم نهاد 6- بهبود تکنولوژی جمع آوری پسماندها 7- بهبود مستمر صنایع بازیافت 8- افزایش آگاهی شهروندان در زمینه مدیریت پسماند در سالهای اخیر 9- افزایش فعالیت های شهرداری در زمینه پسماندهای خطرناک		1- عدم اجرای دقیق قوانین مدیریت پسماند درتمامی سطوح 2- هزینه بالای جمع آوری پسماندها در سطح شهر 3- عدم وجود متولی مشخص در زمینه پسماندهای خطرناک 4- پیشرفت تکنولوژی (تغییر الگوی مصرف و افزایش حجم زایدات) 5- وجود گروه های جمع آوری زایدات به منظور فروش آنها 6- عدم استفاده از تکنولوژی پیشرفته در دفع و بازیافت پسماندها 7- ساخت و ساز منازل مسکونی در اطراف محل های دفع/ دفن 8- عدم فرهنگ سازی استفاده از ظروف بازیافتی 9- جمع آوری پسماندهای خطرناک با سایر پسماندهای شهری 10- نبود پرسنل آموزش دیده و کارآمد در خصوص جمع آوری پسماند خطرناک 11- جمع آوری زباله ها در شب و عدم دقت در تفکیک 12- عدم انجام مطالعات و تحقیقات در خصوص شرایط محل های دفن پسماند 13- دفن زباله های بیمارستانی به همراه زباله های خانگی

نقاط ضعف (W): جهت بررسی نقاط ضعف، 9 مورد نقطه ضعف در نظر گرفته شده بود که مطابق جدول 5، میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر اولویت در نظر گرفته شده توسط دانشجویان نشان داده شده است. در جدول 6 میانگین رتبه های نقاط ضعف مشخص گردیده است. طبق نتایج جدول 5 و جدول 6، عدم تمایل کارخانجات صنعتی به تفکیک پسماند در مبدا به عنوان مهم ترین عامل و اختصاص بیشتر مساحت به کارگاه های صنعتی به عنوان اولویت آخر در مدیریت پسماند خطرناک تعیین شده است. با توجه به جدول 7می توان نتیجه گرفت که Asymp. Sig. یا p-value کمتر از سطح معنی داری 0.05 بوده و بین سوالات پرسشنامه به لحاظ اهمیت، تفاوت معنی‌دار وجود دارد و از دیدگاه دانشجویان، این سوالات از ارزش و اهمیت یکسان برخوردار نیستند.

فرصت ها (O): جهت بررسی فرصت ها در مدیریت پسماند خطرناک 9 مورد فرصت در نظر گرفته شده بود که مطابق جدول 8، میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر اولویت در نظر گرفته شده توسط دانشجویان نشان داده شده است. در جدول 9 میانگین رتبه های فرصت ها مشخص گردیده است. طبق نتایج جدول 8 و جدول 9، تاکید بر اجرای تفکیک پسماند در کارخانجات به عنوان مهم ترین عامل و اجرای طرح پاکیزگی اماکن مختلف توسط گروه های خودجوش مردمی و سازمان های مردم نهاد به عنوان اولویت آخر در مدیریت پسماند خطرناک تعیین شده است. با توجه به جدول 10  می توان نتیجه گرفت که Asymp. Sig. یا p-value کمتر از سطح معنی داری 0.05 بوده و بین سوالات پرسشنامه به لحاظ اهمیت، تفاوت معنی‌دار وجود دارد و از دیدگاه دانشجویان، این سوالات از ارزش و اهمیت یکسان برخوردار نیستند.

تهدیدها (T): جهت بررسی تهدیدها در مدیریت پسماند خطرناک 13 مورد تهدید در نظر گرفته شده بود که مطابق جدول 11، میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر اولویت در نظر گرفته شده توسط دانشجویان نشان داده شده است. در جدول 12 میانگین رتبه های تهدیدها مشخص گردیده است. طبق نتایج جدول 11 و جدول 12، جمع آوری پسماندهای خطرناک با سایر پسماندهای شهری به عنوان مهم ترین عامل و جمع آوری زباله ها در شب و عدم دقت در تفکیک به عنوان اولویت آخر در مدیریت پسماند خطرناک تعیین شده است. با توجه به جدول 13 می توان نتیجه گرفت که Asymp. Sig. یا p-value کمتر از سطح معنی داری 0.05 بوده و بین سوالات پرسشنامه به لحاظ اهمیت، تفاوت معنی‌دار وجود دارد و از دیدگاه دانشجویان، این سوالات از ارزش و اهمیت یکسان برخوردار نیستند.

 5- نتیجه گیری

انسان ها در طول زندگی خود جهت پیشرفت و ارتقای کیفیت و سطح زندگی خود تلاش کرده است. اگر چه در اکثر جهات پیشرفت های چشمگیری هم داشته است اما باعث مسائل و مشکلاتی نظیر آسیب به محیط زیست شده است. تولید پسماند خطرناک نیز از جمله مسائلی است که اگر به طور صحیح مدیریت نگردد، آسیب های جبران ناپذیری بر اکوسیستم های طبیعی و در نهایت خود انسان به وجود خواهد آورد.

همانطور که از نتایج حاصل از پژوهش مشخص است، بحث کنترل  و کاهش تولید پسماندهای خطرناک و همچنین بحث تفکیک پسماند در مبدا جزو اولویت دارترین راهبردهای مدیریت پسماند خطرناک می باشد که قرار گرفتن حذف و کاهش تولید پسماند در سطح اول هرم مدیریت پسماند موید این پژوهش می باشد. مطابق نتایج تحقیق نظارت و حمایت مدیران و مسئولین شهرداری ها، وزارت های بهداشت و صنمت (صنعت، معدن و تجارت) از اجرای طرح های کاهش تولید پسماندهای خطرناک و تفکیک مطابق اصول و استاندارد آن در مبدا یا همان محل های تولیدی از مهمترین عوامل مدیریت پسماند های خطرناک می باشد که در صورت عدم نظارت و حمایت مدیران اجرایی در مدیریت پسماند ها که متعاقبا باعث عدم تمایل صنایع، کارخانجات و سایر بخش ها به کاهش تولید و تفکیک پسماند خواهد شد، خسارات جبران ناپذیری را بر پیکره محیط زیست وارد خواهد آورد.

روش ها و تکنولوژی جمع آوری پسماند از سایر موضوعاتی است که نتایج این پژوهش بر آن تاکید دارد. بحث جمع آوری پسماند یکی از ارکان اصلی سیستم مدیریت پسماند می باشد که عواملی مانند کمیت، کیفیت و نحوه ذخیره سازی پسماند در نحوه جمع آوری، امکانات و تکنولوژی های مورد نیاز متاثر خواهد بود. پسماندهای خطرناک بایستی به صورت جداگانه از سایر پسماندهای شهری جمع آوری گردیده و به محل های دفع انتقال داده شود. جمع آوری پسماندهای خطرناک در شب به علت پایین بودن دقت تفکیک و افزایش احتمال خطا در جمع آوری با پسماند های عادی توصیه نمی گردد.

6- منابع

1. رخشانی نسب، ح.، و صفری، خ. (1395). برنامه ریزی راهبردی مدیریت پسماند شهر زاهدان به روش SWOT. علوم و تکنولوژی محیط زیست, 18(3), 149-164.
2. پناهنده م. تقوی هیبتی ن. (1388). بررسی مقایسه ای گزینه های مختلف جمع آوری پسماند. همایش ملی انسان محیط زیست و توسعه پایدار.
3. عمرانی، ق.، و کرباسی، ع.، و ارجمندی، ر.، و حبیب پور، ع. (1389). تدوین استراتژی های بهینه سیستم مدیریت پسماند شهری با استفاده از روش SWOT و QSPM؛ مطالعه موردی: شهر ساری. مدیریت شهری, 8(26), 41-62.
4. پازکی, مریم و یاوری, محمدعلی و نورانی, محمد و عباسی فرد, محسن,1394,شناخت پسماندخطرناک و تاثیرآن برروی توسعه پایدار محیط زیست,پنجمین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری,اصفهان
5. میرآبادی، م.، و عبدی قلعه، ع. (1396). مکان یابی محل دفن پسماند شهرستان بوکان با استفاده از منطق بولین و مدل سلسله مراتبی (AHP). علوم و تکنولوژی محیط زیست, 19(1 (مسلسل 72)), 149-168.
6. برومندی، م.، و خامه چیان، م.، و نیکودل، م. (1393). مکان یابی محل دفن پسماندهای خطرناک استان زنجان با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی. علوم و تکنولوژی محیط زیست, 16(4 (مسلسل 63)), 97-109.
7. غلامی، م.، و روانی پور، م.، و رشیدی، ج.، و عامری، ا. (1387). بررسی وضعیت پسماند جامد خطرناک صنایع شهرستان دشتستان از نقطه نظر زیست محیطی. سلامت کار ایران, 5(4-3), 10-19.
8. عابدین زاده، ف.، و عابدین زاده، ن.، و عابدی، ط. (1390). بررسی عوامل راهبردی مدیریت پسماند شهر رشت با استفاده از روش SWOT و تشکیل ماتریس QSPM. محیط شناسی, 37(57), 93-104.
9. بنایی قهفرخی، ب.، و صادقی، م.، و جزایری، س.، و ساکی نیا، ن. (1391). بررسی راهکارهای عملی دفع ایمن زباله بیمارستانی با استفاده از روش SWOT. مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد (Journal of Shahrekord University of Medical Sciences)
10. طاولی، س.، و خرم نژادیان، ش.، و صفری، م. (1398). بررسی چالش ها و راهبردهای تفکیک پسماند ازمبدأ با استفاده از روش SWOT (مطالعه موردی: شهرستان دماوند). شباک, 5(8 (پیاپی 47) ), 39-50.
11. جوزی، س.، و فاضلی، ن.، و مرادی مجد، ن. (1394). ارایه برنامه مدیریت محیط زیستی پسماندهای بیمارستانی شهر بندر عباس با استفاده از روش SWOT و ماتریس QSPM. پژوهش های محیط زیست, 6(12), 3-14.
12. Srivastava, P. K., Kulshreshtha, K., Mohanty, C. S., Pushpangadan, P., & Singh, A. (2005). Stakeholder-based SWOT analysis for successful municipal solid waste management in Lucknow, India. Waste management, 25(5), 531-537.
13. Mor, S., Kaur, K., & Khaiwal, R. (2016). SWOT analysis of waste management practices in Chandigarh, India and prospects for sustainable cities. Journal of Environmental Biology, 37(3), 327.
14. Sodhi, H. S., Singh, D., & Singh, B. J. (2020). SWOT analysis of waste management techniques quantitatively. International Journal of Advanced Operations Management, 12(2), 103-121.
15. Eheliyagoda, D. (2016). SWOT analysis of urban waste management: A case study of Balangoda Suburb.  Glob. Ecol. Environ, 5(2), 73-82.
16. Srivastava, R. E-Waste Management Practices in Developing Countries: A SWOT Analysis.
17. La Grega M, Buckingham P, Evans J. Hazardous waste management. 2nd ed. Mcgrraw-Hill, New York. 2001; 237-243.
18. Omrani Gh. Hospital waste management. 1th ed. Tehran: Islamic Azad University Pub; 2009. 3.Islamic Republic Parlemant (Iran). Waste management. Tehran: Islamic Republic Parlemant. 2009. 6.
19. Chiang CF, Sung FC, Chang FH, Tsai CT. Hospital waste generation during an outbreak of severe acute respiratory syndrome in Taiwan. Infect Control Hosp Epidemiol. 2006 May; 27(5): 519-22.
20. Tchobanoglous G. Keith F. 2002. Handbook of Solid Waste Mangement, McGraw-Hill. Second Edition.
21. Vans, N., Campbell, D., & Stonehouse, G., 2010. Strategic Management for Travel and Tourism, Butterworth, Oxford
22. Khodadadi M, Shahriari T, Doori H, Azizi E, Karimeian A, Shahraki R. Investigation collecting disposal and burying industrial waste in factories active in industrial town – Birjand 2008. Journal of Birjand University of Medical Sciences, School of Nursing and Midwifery 2008; 6(4):31-38. [Persian]
23. Abdoli M. Waste management system and its control method. Tehran: Material Recycle and Transformation Organization. 2001;.4, 14-22. [Persian]
24. Marinkovic, N., Vitale, K., Holcer, N. J., Dzakula, A., Pavic, T., 2008. Management of hazardous medical waste in Croatia. Waste management., 28, 1049-1056
25. Nema AK, Gupta SK. Optimization of regional hazardous waste management systems: an improved formulation. Waste Management. 1999;19:441-51
26. Allen AS. Institutional Environmental Change at Tulane University. New Orleans: Tulane University; 1999.

مقالات مرتبط

مطالب مرتبط