یکی از نگرانیهای شدید برای آینده، دفن زباله های بسیاری از روستاهای محدوده مورد مطالعه در کف آبراهه ها فصلی میباشد که می تواند آینده بسیار بدی را برای منابع آب سطحی و زیر زمینی رقم بزند. در هر صورت این موضوع باید بصورت جدی مد نظر قرار گرفته و دستورالعمل هایی برای کل کشور در این خصوص صادر گردد. این مطالعه در زیرحوضه جنوبی حوضه آبریز زاینده رود انجام شده است که پر اهمیت ترین بخش حوضه آبریز زاینده رود است. در تحقیق حاضر طی عملیات میدانی محل های دفن زباله روستایی و شهری محدوده مورد مطالعه شناسایی شدند. نتایج بررسی میدانی نشان داد اکثر محلهای دفن در محل آبراهه های منتهی به رودخانه زاینده رود قرار دارند. با توجه به بالا بودن میانگین بارش در این محدوده نسبت به سایر مناطق، شیرابه هاب با بروز بارندگی به منابع آب سطحی راه پیدا میکنند. علاوه بر آن، در این محدوده سطح آب زیرزمینی بالا بوده و این شیرابه ها به مرور زمان به آبهای زیرزمینی نیز راه پیدا کرده اند. با توجه به اهمیت منطقه از نظر تغذیه آبهای سطحی و زیرزمینی حوضه آبریز زاینده رود، لزوم مکانیابی مهندسی و مناسب برای دفنگاههای زباله در این محدوده بیش از پیش مورد اهمیت است.
کلمات کلیدی: حوضه آبریز، دفنگاه زباله، محدوده مطالعاتی، آلودگی
مقدمه
يكي از مشكلات عمده جوامع بشري كه نتيجه فعاليت و مصرف گرايي نوع بشرمي باشد، توليد انواع مواد زايد جامد در كيفيتها و كميتهاي مختلف است. محل هاي دفن پسماندها به دليل آن كه در معرض عوامل فيزيكي و بيولوژيكي محيط قرادارند، در طي زمان دچار تغييراتي مي شوند .از جمله اين تغييرات مي توان به توليد شيرابه و نفوذ آن به لايه هاي تحتاني خاك، آلودگي آب زير زميني، توليد و انتشار گازهاي ناشي از تجزيه پسماند مانند متان و دي اکسید كربن و در نهايت نشست محل اشاره نمود. تنها بخش کمی از محل هاي دفن زباله مطابق با مشخصات مهندسی طراحی و ساخته شده اند. شیرابه یک محل دفن زباله می تواند آبهای زیرزمینی و سطحی را آلوده کند. اگر آب از طریق مواد انباشته شده حرکت کند، مشکل آلودگی محل هاي دفن زباله، جاهایی که بارندگی زیاد و عمق آب کم است، بیشتر می شود. آلودگی هاي مهمی که در شیرابه ها رایج هستند، شامل BOD,COD و آهن، منگنز، کلرید، نیترات، سختی و عناصر کمیاب میشوند. سختی، قلیائیت و کل مواد جامد محلول، اغلب در حال تولید گازهای متان، دي اکسیدکربن، آمونیاک و سولفید هیدروژن افزایش می یابد. زباله هاي شامل زباله های خانگی، کسبه، سیستم هاي دولتی و خصوصی می باشد. در مطالعهاي که در مورد ارزيابي اثرات شيرآبه محل دفن زباله و فاضلاب بر روي کيفيت آبهاي زير زميني کشور اردن در سال ۱۹۹۹ صورت گرفت، ورود شيرابه به محيطهاي آبي يک تهديد بسيار جدي شناخته شد. همچنين در مطالعات انجام شده بر روي منابع آب زير زميني مناطق مجاور لندفيل چندکلان شهر کشور اسپانيا مشخص گرديد pH ،هدايت الکتريکي و غلظت عناصر کمياب افزايش قابل ملاحظهاي داشته اند. در ايران نيز به دليل استاندارد نبودن محل دفن مواد زائد در اغلب نقاط شهري کشور، شيرابه توليدي موجبات آلودگي آب و خاک را فراهم نموده است. در زمينه ارزيابي پيامدهاي زيست محيطي محل هاي دفن در سال 1388 مطالعهاي توسط عبدلي و همكاران بر روي جايگاه دفن مواد زايد شهر انديمشك با استفاده از روش ارزيابي وستمن صورت گرفته و نتايج حاصل از تحقيق نشان داده است گزينه پيشنهادي نسبت به محل موجود از شرايط بهتري برخوردار مي باشد. عابدین زاده و همکارانش در سال 1392 اثرات زيست محيطي محل دفن بهداشتي و مهندسي پسماندهاي شهري شهرستان سمنان را با استفاده از روش ماتريس سريع انجام و ارزشگذاري پارامترها براساس معيارهاي تعريف شده بررسی نمودند و نتایج نشان داد مركز دفن مهندسي- بهداشتي پسماندهاي سمنان در محل پيشنهادي با توجه به توان بالاي طرح در حل مشكلات بهداشتي با رعايت گزينه هاي اصلاحي در راستاي حفاظت هوا و خاك، در كل مثبت ارزيابي شده و بلا مانع خواهد بود.
- مواد و روشها
محدوده مورد مطالعه زیرحوضه جنوبی حوضه آبریز زاینده رود میباشد. این زیرحوضه به دلیل تامین آب شرب بیش از 5 میلیون نفر از استان اصفهان و یزد از اهمیت خاصی برخوردار است. نقشه رقومی ارتفاعی زیر حوضه جنوبی حوضه آبریز زاینده رود به همراه دشتها (محدودههای مطالعاتی) موجود در آن در شکل 1 نشان داده شده است. همانطور که در شکل مشخص است، حداکثر ارتفاع در این زیر حوزه 3934 متر از سطح دریا و حداقل ارتفاع 1576 متر از سطح دریا می باشد. مساحت این حوزه معادل 10757.07 کیلومتر مربع بوده که با توجه به مساحت کل استان که معادل 107030 کیلومتر مربع است ، این زیر حوزه حدود 10 درصد کل استان مساحت دارد. ارتفاع متوسط آن 1576 متر از سطح دریا و شیب متوسط آن 2.27 درصد می باشد.
شکل 1- نقشه رقومی ارتفاعی زیرحوضه جنوبی حوضه آبریز زاینده رود
بارشهاي حوضه آبریز زاینده رود غالباً متأثر از دو سيستم مديترانهای و سوداني ميباشد و در نتیجه اکثر بارندگیها از اوايل پاييز تا اواسط بهار اتفاق ميافتد. در منتهي اليه غرب منطقه و در ارتفاعات كوهرنگ و چلگرد، به دليل موقعیت خاص و ارتفاعات زياد منطقه، ميزان بارندگي سالانه از 1400 ميليمتر تجاوز نموده و غالب ريزشها به صورت برف میباشد. اين منطقه يكي از پربارانترين مناطق كشور ايران محسوب شده كه با حركت به سمت شرق و كاهش ارتفاعات به سرعت از ميزان بارندگي كاسته شده و به حد متعارف در ساير نواحي حوضه آبريز میرسد. بارندگي متوسط حوضه آبریز زاینده رود برابر با 187 میلیمتر ميباشد. همچنین بارندگی متوسط ارتفاعات برابر با 252 میلیمتر و بارندگي متوسط دشتها برابر با 136 میلیمتر است(مهندسین مشاور زایند آب، 1393).
یکی از نگرانیهای شدید برای آینده، دفن زباله های بسیاری از روستاهای محدوده مورد مطالعه در کف آبراهه ها فصلی میباشد که می تواند آینده بسیار بدی را برای منابع آب سطحی و زیر زمینی رقم بزند. در هر صورت این موضوع باید بصورت جدی مد نظر قرار گرفته و دستورالعمل هایی برای کل کشور در این خصوص صادر گردد. این موضوع باعث وقوع دو پیامد خطرناک در آینده خواهد شد.
- دفن زباله در کف آبراهه ها باعث تولید شیرابه زیاد خواهد شد، زیرا در هر بار که بارشی اتفاق بیفتد ، این محیط متخلخل پر از آب شده و شیرابه ها تولید می گردد و به علت وجود آبرفت درشت دانه معمولا در کف آبراهه ها براحتی به آبهای زیر زمینی می پیوندد.
- در سیلابهای شدید ، پوشش خاک روی زباله ها از بین رفته و زباله ها در رودخانه جاری شده و باعث آلودگی و مشکلات فراروان برای رودخانه ها و آبهای سطحی می گردند.
با توجه اهمیت مسئله و محدوده مورد مطالعه عملیات میدانی جهت شناسایی محل های دفن زباله در سال 1397 توسط اکیپ کارشناسی متشکل از مهندسی محیط زیست و منابع آب صورت گرفت. در طی این عملیات میدانی 47 محل دفن زباله شناسایی گردید که موقعیت آنها در شکل 2 نشان داده شد.
شکل 2- موقعیت محل های دفن و تخلیه زباله در زیرحوضه جنوبی حوضه آبریز زاینده رود
- نتایج
در این قسمت نتایج مربوط به شناسایی محل دفن زباله و برآورد حجم زباله و شیرابه تولیدی آنها ارائه گردید.
3-1- محل های شناسایی شده دفن زباله
در محدوده بوئین و میان دشت و دامنه داران مجموعا” 24 محل دفن زباله شهری و روستایی وجود دارد که مربوط به شهرهای بویینمیاندشت و فریدونشهر و روستاهای کمیتک، گشنیزجان، عادگان، ننادگان، خویگان سفلی، نسار، موغان، سینگرد، چقا، دهسور، چقادر، سروشجان، میلاگرد، درختک، قودجانک، دهق، بزمه، بادجان، وحدت آباد، خلیل آباد، بیجگرد، سنگباران، برف انبار، خویگان علیا، افوس و قره بطلاق، دامنه، دارن و سایر روستاهای اطراف می باشد. زبالههای شهرها و روستاهای این محدوده مطالعاتی توسط شهرداری و دهیاری ها جمع آوری شده و به محلهایی در خارج شهر منتقل میگردد. طبق بازدید به عمل آمده، متاسفانه همه مراکز دفن فوق فاقد مکان مناسب جهت دفن بودند و متاسفانه اکثرا در خط القعرها و مسیر آبراهه ها واقع شده اند(شکل3، 4). شیرابه و زباله های این دفنگاه ها با بروز بارندگی در مسیر جاری شده و وارد منابع آب میشوند.
ادامه: پیام به پشتیبانی
